بخشی از مطلب
درنمونه هایی از خانه های ایرانی ،دستگاه سرپوشیده گاه از طریق استقرار یک حوض در زیر گنبدخانه،ویژگی هایی را چون خنکی،رطوبت و انعکاس تصاویری متنوع ایجاد می کند. در این حالت مجموعه این فضاها را حوضخانه می نامند. در اینجا،حوض در معماری ایران شیوه ای انعطاف پذیر جهت استقرار آب در درون فضاهای مختلف است.
پژوهش ها سه نمونه حضور آب در بالاخانه ، در سطح حیاط وزیرزمین را نشان می دهد.
نوع دیگرفضاهای سرپوشیده،پیشخوان وپیش ورودی اتاق ها وتالارهاست.نام این فضا در مناطق مرکزی و جنوبی ایران با تلفظ های مختلف «کلیاس» و «کریاس»است.کریاس فضایی است سرپوشیده که به حیاط و فضای باز بیرون اشراف دارد.
مکان استقرار این فضا نیز در مناطق مختلف کشور گاه در پایین خانه و گاه در بالاخانه می باشد. 
سر در ورودی خانه های تاریخی، یک فضای اتصالی- انتقالی هستند که معبر را به درون خانه متصل می کنند. دیوار خانه به نحوی، دو طرف در ورودی را در بر می گیرد که فرد در حال انتظار، می تواند از جریان تردد اصلی درون کوچه کناره گیرد،سایه مختصری ایجاد شود و باران و برف در ورودی برسر مراجعه کنندگان فرو نیاید.الگوی درگاه این چنین شکل می گیرد.
به علاوه در قسمت فرورفتگی،دو سکو قرار دارد که در اکثر مناطق ایران به آنها پیرنشین می گویند. 
بدین ترتیب می توان در کنار در ورودی استراحت کرد و بدون اینکه داخل خانه شد در پناه سر در،اندکی توقف کرد. در بالای سردر قوس های مرتفع و یک پیشانی تزئین شده وجود دارد که معمولا با نامی از اسما الهی یا آیه هایی از قران یا کلامی ویا شعری خوشامدگو،مزین شده است.در هرشهری به فراخور هنروصنعتی که در آن شهر رشدکرده، پیشانی درها مملوازکاشی کاری، آجرکاری،گچ کاری، مقرنس، قطاربندی و گره سازی است.
تمامی درهای بررسی شده خانه های ایرانی به صورت دولنگه از چوب ساخته وعمدتا با فلز و گل میخ تزئین می شدند.
هر لنگه در،در فضای درگاه مختص خود، باز وبسته می شده وبرای حریم سایر ورودی ها و مسیرمزاحمت ایجاد نمی کرده است.بر طبق قراردادهای اجتماعی،بر هرلنگه در ورودی،دو نوع آلت فلزی تعبیه شده با چهره و اشکالی متفاوت که در اثر کوبیدن یکی صدای بم ودراثر کوبیدن دیگری صدای زیر حاصل می شود.
اگر کوبیدن در با صدای بم باشد اهل خانه در می یابند آن که بر درمی کوبد مرد است و اگر صدای زیر شنیده شود قرارداد اجتماعی بر آن است که زن یا زنانی بر پشت در ایستاده اند.
 و.....