بخشی از مطلب

از کناره رود نیل تا سودان امروزی را سرزمین مصر می نامند . نیل به مدیترانه میریزد و در راستای مسیرش تمدن و معماری جاویدان آن را در خود نهفته می دارد.
ساکنان مصر از 4000 (ق.م )کار با مس را آموختند و با ساخت ابزار مسی دوره سنگ به پایان رسید و دوره های پادشاهی در مصر آغاز گردید. ساخت ابزار مسی با کندن زمین و ریختن مس مذاب در آن و شکل گیری وسیله مورد نظر پس از سرد شدن صورت می گرفت.
ساکونت در مصر ابتدا دردو منطقه صورت گرفت : 
1-مصر علیا ،یاشمالی ،که در آن مردم ازطریق کشاورزی و دارای  وساخت محل سکونت ثابت از نی زندگی می کردند.   
 2- مصر سفلی،یا جنوبی :با مردمی چوپان و چادر نشین .
مردمان این دو منطقه فرهنگ هایی کاملا متفاوت داشتند. چنانچه مردمان مصر علیا مردگان خویش را در خانه متوفی و با کشیدن دیوارجلوآن قسمت از منزل دفن می کردند، ولی در مصر سفلی مردگان در خارج از خانه هایشان زیر خاک دفن می شدند.
آنچه از معماری مصری مشخص می گردد این است که مذهب به طور خاص بر هنر این مردمان تاثیر نهاده بود چنانچه معابد و آرامگاه های پادشاهان از سنگ سخت ساخته می شد ولی      سکونت گاه های مردم از مصالح کم دوام بود. و از سوی دیگر مصریان با اعتقاد به « کا »-خود دیگری که باهر شخص به دنیا می آیدو روح پس از مرگ وارد آن می شود- زندگی دنیا را برای حیات پس از مرگ پایه ریزی می کردند.
اعتقاد مصری ها به خدایان درابتداء ودر نظام اجتماعی به صورت خدایانی به شکل جانور و پرنده بود . حتی خدایان بد کار را به صورت درندگان خطرناک وانمود می کردند. بعد ها خدایانشان را به شکل انسانهایی باسر حیوانات و پرندگان ساختند. و با پیشرفت کشاورزی به پرستش خدای  آفتاب « رع » که پادشاه خدایان بود پرداختند. مصریان به خدای نیل نیز اعتقاد داشتند.
آغاز سلسله پادشاهی از 3100-2865 (ق.م)می باشدو با 3 دوره پادشاهی 1- کهن ، 2- میانه     و3- جدید رقم می خورد.
 
معماری پادشاهی کهن : 
مصر علیا و سفلی در حدود 3000 (ق.م) توسط  فرعون « نارمر » متحد گردید و حاصل ترکیب این دو فرهنگ، به تدریج معماری مقبره ای یا « مصطبه ای » می باشد. 
مقابر مصطبه ای : سکویی بلند و مستطیل شکل با دیوارهای شیب دار و مفروش از سنگ یا آجر است که بر روی محوطه تدفین ساخته می شد، در حالیکه محل تدفین در اعماقی از زمین بود و با هواکش به این سکوها متصل می شد.شکل مصطبه ها از تپه های خاکی یا سنگی مقبره های قبلی الهام گرفته شده بود.سرداب یا محوطه تدفین هیچ ارتباطی با خارج نداشت و در آن نقاشی ومجسمه متوفی و اشیا نفیس و ظروف مخصوص « کا » قرار داده می شد و سپس دری که به سقف مصطبه راه داشت را مسدود می کردند . گاهی فاصله بام تا محل استقرار جسد5/30 متر می شد . ارتباط مصطبه با محیط خارج از طریق دری بود که به اتاقکی کوچک منتهی می شد و در آنجا نزدیکان متوفی برای وی هدایایی را پیشکش می کردند و این اتاق هیچ اتصالی به محل تدفین نداشت.ساخت مصبطه ها که از اولین شکل مقابر مصری بود تا زمان ساخت اهرام ادامه یافت. طولشان از5/4 تا 52 متر و ارتفاعشان از 3 تا 9 متر متغیر بود . علت شیب دیوار آنها استحکام بیشتر آن نسبت به دیوارهای عمودی است.
 
اهرام پله ای : 
در راستای تکامل مصطبه ها، هرم های پله ای شکل گرفتند که از مهم ترین آنها « هرم پله ای پادشاه زوسر » در سقاره است که متعلق به 2750 (ق.م) می باشد .
این هرم که حد واسط مصطبه و هرم های حقیقی دوره های بعد در جیزه است، متشکل شده از چندین مصطبه روی یکدیگر که به تدریج کوچک می شوند و در نهایت بنایی مشابه زیگورات ها را می سازند با این تفاوت که اهرام مقبره هستند ولی زیگورات ها معبد؛ زیرا سومریان بر خلاف مصریان نسبت به آیین مردگان و حفظ مقبره ها بی تفاوت بوده اند.
کار کرد مقبره « زوسر » دوگانه بود : 1- حفاظت از پادشاه مومیایی و اشیا دفن شده ، 2- تجسم قدرت مطلق و خدا گونه به کمک حجم و صلالت مقبره که مهتابی ها و حیاط بزرگ آن ،اثر نخستین معمار مدون تاریخ « ایمحوتب » می باشد.
 
-از دیگر بناهای عظیم به یاد مانده از دوره پادشاهی کهن می توان به اهرام ثلاثه اشاره کرد.
این اهرام که مقبره سه پادشاه سلسله چهارم می باشند به نامهای ایشان یعنی : خوفو( خئوپس) ، خفرع ( خفرن) و منکورع( موکرینوس) خوانده می شود.این هرم ها در جیزه حدود 2700 (ق.م) بنا گردید و نقطه اوج تکامل معماری مصطبه ها خوانده می شود.
هرم خوفو : کهن ترین و بزرگترین این اهرام است که از سنگ آهکیساخته شد، که سنگهای آن از صخره های شرق رود نیل با استفاده از طغیان های سالانه به دست می آمده است . سنگ تراشان پس از تراش سنگ ها آنها را با مرکب قرمز علامت گذاری کرده و رج رج روی هم می نهادند تا نمای هرم در پایان با پوششی از سنگ آهک سفید ساخته شد ،چنانچه حتی درزهای میانشان قابل رویت نبود.ابعاد این هرم 227 متر طول قاعده ، 217 متر طول هر یال  و با ارتفاع کنونی 138 متر است . قاعده آن بیش از 5 هکتار زمین را در بر می گیرد . حدودا 2300000 سنگ5/2 تنی آن را بنا کرده است.این هرم بیانگر عظمت مهندسی آن به همراه تناسبات دقیق و ابهتی بی کران و سازگار با محیط جغرافیایی با کار کردی مذهبی و تدفینی بود.
اتاقک تدفین در قلب هرم بنا می شدو از طریق راهرویی ارتباط با آن میسر می گردید.در کنار آن مجموعه نماز خانه و محل تقدیم قربانیان قرار داشت و مجسمه" ابوالهول" بزرگ به نشانه بزرگداشت فرعون از صخره ای طبیعی تراشیده شده بود . سر آن را تداعی چهره خفرع می دانند.
 
معماری پادشاهی میانه : این دوره از 2300 (ق.م) آغاز گردید و شامل سلسلسه های 11 و 12 پادشاهی می باشد که با به قدرت رسیدن « منتوحوتب » پایه گذاری می شود.
معماری مقابر به صورت « مقابر صخره ای » خود نمایی کرد که اغلب در منطقه « بنی حسن »   قرار گرفته اند . این مقابر غالبا جایگزین آرامگاه های هرمی دوره پادشاهی کهن بوده زیرا مقابر هرمی هم با هزینه فراوان ساخته می شدند و از سوی دیگر مورد دستبرد دزدان نیز بوده اند.
مقابر صخره ای در نقاط دوردست در دل صخره ها بنا گردید . در جلوی این مقابر یک سرسرای ستون دار کوتاه قرار می گرفت که واحد بنیادی معماری مصر محسوب می شد و شامل 1- دهلیز ، 2- تالار ستون دار ، 3- اتاقک مقدس بود . ستون ها نقشی در نگهداری سقف نداشته و تنها بخشی ازمعماری محسوب می گردید. دیوارها با انواع نقاشی و نقش برجسته های رنگین با موضوعات گذشته تزیین می شدند.
معبد منتوحوتب : متعلق به دوره پادشاهی میانه درسال 2056 (ق.م) در دیر البحری بنا گردیدو معبد و مقبره شاه منتوحوتب می باشد. این مجموعه که در دامنه کوه بنا گردیده ترکیبی خاص از معماری و طبیعت است بدین گونه که سطوح تراس ها با راهروهای ستون دار جانبی به وسیله معبدی شیب دار به یکدیگر متصل می شدند ؛ در وسط تراس بالایی هرم کوچک سنگی به عنوان نشانی از مقبره قرار دارد لیکن محل دفن « منتوحوتب » خارج از مجموعه به شکل مقابر صخره ای این دوره در دل کوه جای دارد، چنانچه به طور کلی این مجموعه ترکیبی از عظمت اهرام دوره پیشین با تالارهای ستون دار چند طبقه است.
 
معماری پادشاه جدید:
با به قدرت رسیدن شاهزادگان و امرای « تب » در 1580( ق.م) آغاز گردید و شهر « تب » به عنوان پایتخت مصر انتخاب  شد. در این دوره به تقلید از معماری دوره های قبل آرامگاه ها را در دل صخره ها ساختند و راه رسیدن به آنها دالان هایی بود که حدود 1500 متر طول داشت و مقبره را تا دامنه کوه می رساند.راه های ورود به اتاقک تدفین با مهارتی تمام پنهان می شد و معبد هایی که پادشاه خدای حامی خویش را در آن پرستش می نمود بعد ها به عنوان نمازخانه مردگان نیز مورد استفاده قرار می گرفت.
1- مقبره « حتشپ سوت » : 
متعلق به ملکه حتشپ سوت در 1500 (ق.م )می باشد که از سطح کف دره تا سه طبقه ستون دار با خرپشته های اتصالی از پایین به بالا قد برافراشته است. ستون ها چهار گوش ساده یا 16 ضلعی پخ دار هستند.حدود 200 پیکره نقش برجسته جانبی با رنگ های درخشان و خیره کننده سرتاسر دیوارها را پوشانده و موضوع آنها تولد ، تاج گذاری و کارهای بزرگ ملکه بود.مهتابی های جلو هر قسمت از درخت کندر و گیاهان نایابی که ملکه در لشکرکشی به سرزمین های دیگر با خود آورده بود، پوشیده شده بود.
2- معبد صخره ای رامسس:
متعلق به آخرین فرعون بزرگ مصر- کمی قبل از خروج قوم یهود همراه حضرت موسی (ع) از مص-وی برای ستایش خویش چهار تندیس شبیه سازی شده از خود به طول 17 متر در اندازه ای غول آسا در سردر این معبد به کار برد . در راهروی ورودی معبد ستون ها به شکل پیکره های ایستاده از رامسس که هیچ جنبه تحمل فشار سقف ندارند ساخته شده و به طور کلی در این دوره بزرگنمایی پیکره به چشم می خورد . استفاده از پیکره به جای ستون پیش درآمد"ستون پیکره"یا "کاریاتید" در معماری یونان شد یعنی ستون هایی که شکل مجسمه پیکره ای بود.
 در ادامه دوره پادشاهی جدید ساخت معابد بزرگ برای پرستش « آمون: خدای خورشید » ادامه یافت.
معبد القصر :
توسط « آمخوتپ 3 » در حدود سال 1390 (ق.م) در تب بناشد و وقف آمون وهمسرش گردید. معبد دارای سردر ورودی است که به حیاط ذوزنقه ای شکل می رسد و سپس وارد تالار ستون دار شده ما را به حیاط دوم رهنمون می کند و در انتهای حیاط دوم تالار ستون دار دیگری است که پس از عبور از آن به بنای معبد می رسیم که عبارت است از : یک رشته تالارها و نمازخانه های متقارن ،که روی هم بنا شده اند و اتاق مربع به نام « قدس القدس »که  با 4 ستون، 4 گوشه را درخود جای می دهند. کل مجموعه را دیوارهای حصین محصور کرده است.
معبد" آمون رع" در کرنک :
از بزرگترین معابد سردردار مصری که حیاط رواق دار و تالارهای ستون دار آن در دوره های مختلف بازسازی شده و مجموعه ای از معماری چند دوره ساختمانی محسوب می شود. سر ستون های آن شامل دو نوع : 1- غنچه ای یا کاسه ای ، 2- زنگوله ای  می باشد و روی بدنه ستون ها ردیف نوارهای افقی با مضمون های مختلف نقش شده . ردیف ستون های میانی از کناری بلند تر بوده و سقف در قسمت مرکزی مرتفع تر است و در آنجا پنجره هایی تعبیه شده . این تالار ستون دار سقفی از تخته سنگ دارد.
در ابتدا معماری مصری با خشت و چوب و نی و مصالح سبک برپا شد و در ادامه ،بهره از سنگ های تراشیده مرسوم شد . معماری مصری جرمی بود و بیشتر به فرم توجه می شد تا به فضا سازی .یونانیان از ستون های مصر اقتباس کردند و آن را تکامل بخشیدند.
هنر مصری ایستا و ابدیت گرا بود ؛ کاهنی و غیر تقلیدی و معماری آن مبتنی بر حجم های مکعبی و ستبر می شد.        
و......