پاورپوینت بررسی يخچال هاي کوير
 
بخشی از مطلب
يخچال‌هاي کويري، عجيب ترين عناصر معماري کوير هستند و البته ناشناخته ترين شان. شايد کمتر گردشگري باشد که در سفر به يزد يا هر کوير ديگري، به سردخانه هاي اين شهرها فکر کند و دنبال ابتکار مردمي بگردد که در گرماي تند کويري، راه و روش مخصوص خودشان را براي حفظ مواد غذايي در پيش مي گرفتند. يخچال هاي کويري اما يادگار روزهايي هستند که هنوز خبري از يخچال هاي برقي نبود؛ معجزه فروتنانه خشت خام و دست‌هاي پرتوان معماران که شاهکار معماري کوير را به عرصه ظهور رساندند!
 
دکتر جان فراير در قرن يازدهم در سفرنامه ايران نوشته است: «ذخيره ساختن يخ‌، رسمي متداول و ديرين شمرده مي‌شود و امکان آن مي‌رود که همراه با مغولان وارد ايران شده باشد». شاردن هم دورنمايي از شهر کاشان را در سفرنامه خود به تصوير مي‌کشد و يخچال‌هاي اين شهر را در بيرون از قلعه و برج و باروي شهر نشان داده و به معماري يخچال‌ها در اصفهان هم اشاراتي داشته است. هر چند که اين روزها با نوسازي شهر يزد، تعداد خيلي کمي از اين يخچال‌ها باقي مانده اند که آن تعداد هم پيشينه تاريخي شان تنها تا دوره صفويه در دست نيست اما هنوز هم در چند جا از شهرستان ميبد و ابرکوه مي‌توان آثار اين شاهکارهاي معماري را ديد.
 
 
 
 
 
دیوارهای خنک
اين يخچال‌ها به طور عمده از سه قسمت تشکيل شده‌اند: ديوار طويل سايه انداز، مخزن يخ و حوضچه‌هاي توليد يخ. ديوار سايه‌انداز ديواري بسيار طويل و بلند است که ارتفاع آن گاهي تا 10متر مي‌رسد. اين ديوار در طول روز از تابش آفتاب بر روي آب‌هاي منجمد شده در حوضچه‌ها جلوگيري مي‌کند. گاه جهت استحکام بيشتر ديوار سايه‌انداز، پشت‌بندهاي بزرگي در قسمت جنوبي ديوار احداث مي‌کردند. ديوارهاي سايه‌انداز در پايين ضخامتي زياد داشتند و به تدريج در بخش‌هاي بالايي از قطر آنها کاسته مي‌شد. حوضچه‌‌هاي تهيه يخ هم گودال هايي مستطيل شکلي بودند که به موازات ديوار سايه‌انداز و در بخش شمالي آن حفر مي شدند و طول آن ها کمي کمتر از طول ديوار و عمق آن 30 تا 50سانتيمتر و گاه بيشتر بود. اين گودال محل تهيه يخ در شب‌هاي سرد زمستان بود. مخزن يخ آنها معمولا در پشت ديوار سايه‌انداز و در بخش جنوبي آن و در بعضي موارد به وسيله يک يا چند مدخل ورودي به بخش شمالي راه مي‌يابد. انبار يخ هم گودال‌هاي عميق و بزرگي هستند که در وسط مخزن يخ حفر شده‌اند. شکل اين گودال‌ها در يخچال‌هاي گنبددار به صورت دايره با شعاعي تا حدود 4متر و گاه بيشتر است. ديوار اين گودال‌ها از سنگ يا آجر يا اندود کاهگل ساخته و پشت آن با مصالح عايقي چون خاک ذغال و يا مصالح ديگر پر شده است. جهت دستيابي به کف اين گودال‌ها هم از پله‌هاي کوچکي که در ديوار آن تعبيه شده، استفاده مي‌شود. همچنين چاهي در بيرون از يخچال حفر شده که به وسيله مجاري باريکي که در کف گودال‌هاي يخ تعبيه کرده‌اند، آب حاصل از ذوب يخ به اين چاه‌ها هدايت مي‌شود.
 
 
 
 
يخچال هاي گلي
 
ميبد يکي از نمونه‌هاي نادر شهرهاي باستاني ايران به شمار مي‌رود در قسمتي از راه هاي ارتباطي اش ساختمان عظيم خشت و گلي يخچال ميبد روبه‌روي کاروانسرا واقع شده است. اين يخچال روزگاري عطش مسافران کوير را برطرف مي‌کرده است. محوطه يخبند ميبد حوض گلي کم‌عمقي به مساحت تقريبي 800متر‌مربع و به عمق تقريبي نيم متر است. ديوارهاي بلند سايه انداز به ضخامت 2 متر و به بلندي 8 متر است که به چند طاق نما و ستون تقسيم شده است.
 
طول ديوار جنوبي 42 متر و ديوارهاي شرقي و غربي هر يک 20متر مي‌باشد.
يک درگاه اصلي به بلندي 2 متر در ميان ديوار جنوبي به مخزن و گنبد راه دارد و تقريبا تمام رفت‌وآمدها و انبار کردن و تخليه يخ از اين درگاه صورت مي‌گرفته است. درگاه ديگري به قرينه آن در سمت شمال گنبد تعبيه شده که نقش چنداني نداشته و غالبا آن را مي‌بسته‌اند. درگاه اصلي را هم فقط در هنگام رفت‌وآمد باز مي‌کرده‌اند. مخزن قيفي يخچال را در زمين رسي سختي کنده‌اند که قطر دهانه آن 13 متر و گودي آن 6 متر است. ارتفاع گنبد حدود 15 متراست. پهناي ديوار خشتي جدار گنبد از پايين به بالا به طرز ماهرانه‌اي کاهش مي‌يابد به گونه‌اي که پهناي خشت در نوک گنبد به 20 سانتيمتر مي‌رسد.
 
شهر باستاني ابرکوه هم که پيشينه آن را به کيکاووس، دومين پادشاه کيانيان نسبت داده‌اند، از معماري کويري هم بهره‌ جسته و در جاي جاي اين خطه، هنر و معماري کويري نظاره‌گر هر رهگذر است. يخچال بزرگ ابرکوه که به يخچال آقايي معروف است، در سمت غربي جاده آسفالته ديده مي‌شود. اين بنا با پلاني مدور و حجمي مخروطي‌شکل يادگاري از دوران قاجار در ورودي شهر واقع شده است.
 
در بعضي از يخچال‌هاي مناطق کويري مثل ابرکوه علاوه بر ديوار اصلي، ديوارهاي ديگري به موازات ديوار اصلي ساخته و به همان ميزان، تعداد حوضچه‌هاي توليد يخ هم بيشتر بوده است. با توجه به اينکه مخزن يخ نسبت به يخچال‌هاي مشابه از حجم و فضاي بيشتري برخوردار است. مصالح به کار رفته در اين بناها، سنگ‌، خشت، چوب و آهک است، به طوري که ابتدا حدود 50سانتيمتر را با سنگ و ملات ماسه و آهک بنا کرده‌اند و مابقي را با خشت و گل ساخته‌اند.
 
در شرق بنا هم سه ديوار چينه‌اي با فاصله‌اي معين ايجاد شده و تنها راه ورود به يخچال دريچه کوچکي در پايين است که پس از وارد کردن يخ به درون يخچال از همين دريچه مقداري گياه خشکيده به نام «ييزر» و علوفه مخصوص ديگري روي يخ‌ها مي‌ريختند و بلافاصله‌ دريچه را مسدود مي‌کردند که تا تابستان باقي بماند. اين يخچال در سال‌هاي اخير مرمت و سطح بيروني آن با آجر و اندود کاهگل بازسازي شده است
و.....