این میدان در زمان حکومت شاه عباس اول و به فرمان وی در محل باغی به نام نقش جهان که گفته می شود مربوط به دوره حکومت سلاجقه در اصفهان بوده، بنا می گردد. در چهار طرف میدان، چهار عنصر معماری نفیس و ارزشمند شامل مسجد تاریخی امام در جنوب میدان، مسجد شیخ لطف الله در شرق، کاخ عالی قاپو در غرب و سر در قیصریه در شمال به دستور شاه پی ریزی و ساخته شده که هر یک در نوع خود شاهکاری بی بدیل می باشند. این میدان در طول حیات خود کاربری های متنوعی را بر عهده داشته است که از جمله می توان به عملکرد سیاسی به لحاظ استقرار کاخ سلطنتی ( مراسم تشریفاتی، رژه های نظامی، مراسم تعزیر محکومین و...) عملکرد مذهبی به لحاظ استقرار دو مسجد ( اجرای مراسم و آیین های مذهبی، بر پایی نماز جماعت در مواقعی که جمعیت نماز گزار بیش از گنجایش مسجد امام بود) عملکرد تجاری به لحاظ وجود دکانها و قرار گیری در بطن بازار ( استقرار چادر های دستفروشان، ازدحام مردم برای خرید و ...) عملکرد تفریحی ( آتش بازی، چوگان بازی، قاپون اندازی، شاطر دوانی، جشنها و اعیاد ملی، بازیگری، خیمه شب بازی، نقالی و بند بازی ).
 
 فهرست مطالب
   معماری عصر صفوی
    کاشیکاری
    سایر ویژگی‌‌های معماری این عصر
    میدان نقش جهان اصفهان
    کاخ عالی قاپو
    مسجد شاه اصفهان (مسجد جامع عباسی)
    مسجد شیخ لطف الله اصفهان
    تصاویر
 
بخشی از متن
موقعیت میدان نقش جهان اصفهان:
 
موقعیت میدان نقش جهان اصفهان
 
اصفهان،  شهری باستانی در مرکز ایران است و سومین شهر پهناور و سومین شهر پر جمعیت ایران پس از تهران و مشهد به شمار می‌رود. بناهای تاریخی متعددی در این شهر وجود دارد که تعدادی از آن‌ها به عنوان میراث تاریخی در یونسکو به ثبت رسیده‌اند. این شهر به معماری زیبای اسلامی و بسیاری از بلوارهای زیبا، پل‌های سرپوشیده، تونل‌های زیبا، کاخ‌ها، مساجد و مناره‌های منحصر به فرد خود شهرت دارد. همین امر سبب شده است از دیرباز از اصفهان با نام نصف جهان یاد کنند.
 
موقعیت میدان نقش جهان
 
شهر اصفهان در طول تاریخ پر فراز و نشیب خود با نام‌های متفاوتی خوانده می‌شده است که من جمله رایج‌ترین آنها می‌توان از الیهودیه، جی، رشورجی، سپاهان، سپانه، شهرستان، صفاهان، صفاهون، گابا، گابیان، گابیه، گبی و گی نام برد. شهر اصفهان میزبان آثار تاریخی ارزشمند متعددی همچون آرامگاه پیربکران، ارگ گوگد، بازار قیصریه، پل خواجو، حمام شاه علی و خانه امین است. میدان نقش جهان، یکی دیگر از آثار باستانی شهر اصفهان به شمار می‌رود که تا پیش از انقلاب میدان شاه نامیده می‌شد و امروزه با نام رسمی میدان امام خوانده می‌شود.
تاریخچه میدان نقش جهان اصفهان:
 
تاریخچه میدان نقش جهان اصفهان
 
میدان نقش جهان در زمان حکومت شاه عباس اول و به فرمان وی در محل باغی به نام نقش جهان که گفته می‌شود مربوط به دوره حکومت سلاجقه در اصفهان بوده، بنا میگردد. این میدان پس از ساخت، میدان شاه نام گرفت و در حال حاضر به نام میدان امام مشهور شده است. تا پیش از دوره صفویه، باغی به نام نقش جهان وجود داشت که  در زمان شاه عباس دوم به دلیل شلوغ شدن بیش از حد بازار اطراف، تصمیم بر آن شد که علاوه بر میدان عتیق و میدان شاه، میدان دیگری نیز ساخته شود. این میدان که در نزدیکی میدان شاه و پشت مسجد شیخ لطف‌الله قرار داشت، میدان نو نام گرفت.
 
تاریخچه میدان نقش جهان
 
از آنجا که عمارت قدیمی در باغ نقش جهان همزمان با ساخت این میدان، تخریب و مصالح آن در آنجا استفاده شد، میدان نو را میدان نقش جهان نامیدند. باغ نقش جهان محل استقرار ساختمان‌ های دولتی و کاخ فرمانروایان تیموری و آق‌ قویونلوها بود. در آن زمان بخش میدانی باغ، «درب کوشک» نام داشت. این بخش در ضلع غربی میدان نقش جهان امروزی و در محل ساخت کاخ عالی قاپو قرار داشته ‌است. براساس سفرنامه‌های موجود، میدان نقش جهان جایگاه مناسبی برای اجرای مراسم و آیین‌های بی‌شمار بوده که گاه دولتی و گاه مردمی بودند: بازی چوگان، آتش بازی، رژه نظامی و جشن های میهنی از جمله این آیین‌ها به شمار می‌روند.
معماری میدان نقش جهان اصفهان:
 
معماری میدان نقش جهان اصفهان
 
میدان نقش جهان اصفهان، میدانی مستطیل شکل با طول ۵۶۰ متر و پهنای ۱۶۰ متر یعنی طول ۴۴۰ قدم و عرض ۱۶۰ قدم است که در مرکز شهر اصفهان قرار گرفته.  بناهای تاریخی موجود در میدان نقش جهان شامل کاخ عالی‌قاپو، مسجد امام یا مسجد شاه، مسجد شیخ لطف‌الله و سردر قیصریه هستند. علاوه بر این بناها، دویست حجره دو طبقه پیرامون میدان واقع شده‌اند که عموماً به عنوان جایگاه عرضهٔ صنایع دستی مورد استفاده قرار می‌گیرند.. جهت قرارگیری طول میدان نسبت به محور شمال-جنوب، زاویه ۱۱/۲۵ درجه و با جهت قبله، زاویه‌ای دقیقاً ۱۳۵ درجه را می‌سازد. با توجه به وجود دو بنای مذهبی یعنی مسجد شیخ لطف‌الله و مسجد جامع عباسی، در اضلاع جنوبی و شرقی، برگزدین چنین جهتی برای میدان معقول و دارای یک رابطه هندسی پیوسته‌است.
 
معماری میدان نقش جهان
 
دور تا دور میدان نقش جهان اصفهان را ساختمان‌های موزون و زیبایی فرا گرفته است که سلسله آنها در هیچ نقطه قطع نمی‌شود. درها همگی بزرگ و دکان‌ها هم‌سطح خیابان هستند و بالای آنها ایوان‌ها و پنجره‌ها و هزاران تزئینات مختلف وجود دارد. چهار طرف میدان نقش جهان اصفهان، چهار بازار قرار گرفته که به وسیله مغازه‌های داخل میدان به میدان مربوط می‌شوند. این بازارها در روزگار صفویه هر یک به شغلی اختصاص داشتند.
بازار قیصریه اصفهان:
 
بازار قیصریه اصفهان
 
 
 
سردر بازار قیصریه در شمال میدان و در مقابل درب ورودی مسجد جامع عباسی، در قسمت جنوبی میدان قرار دارد .در بالای سردر قیصریه، تصویر شاه عباس در جنگ با ازبکان یا در شکارگاه و تصاویری از مردان و زنان اروپائی دیده میشود . این سردر در گذشته ورودی اصلی میدان بوده و بر بالای آن در دو طرف،  نقاره‌خانه‌ای وجود داشته که هر روز در هنگام طلوع و غروب خورشید بر حسب یک سنت قدیمی بر بالای آن نقاره می‌زدند. این سردر تزییناتی بسیار زیبا، از کاشی، دارد که به «برج قوس» معروف است. نقاشی‌هایی دیواری با موضوعاتی مثل شکار دسته جمعی شاه عباس، تصاویر مردان و زنان اروپایی و جنگ شاه عباس با ازبکان نیز دیده می‌شود. سردر قیصریه شامل چهار درِ فرعی، یک دروازهٔ اصلی و یک حوض بوده که حوض آن در دهه ۴۰ به باغچه تبدیل شد، ولی اکنون احیا شده‌است.
مسجد شیخ لطف الله اصفهان:
 
مسجد شیخ لطف الله اصفهان
 
 
 
 مسجد شیخ لطف‌الله یکی از بناهای پیرامونی میدان است که به عنوان مسجد اختصاصی شاه عباس بکار می‌رفته. مسجد شیخ لطف الله اصفهان تفاوت‌هایی با مساجد دیگر دارد که از جمله آنها می‌توان به عدم وجود مناره، گلدسته و حیاط و صحن اشاره نمود. علاوه بر این، این مسجد حدود ۳ متر بالاتر از سطح زمین ساخته شده است تا زیر فضای گنبدخانه یک شبستان زیرزمینی احداث شود. گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان ۳۲ متر ارتفاع دارد و درون و بیرون آن با کاشی‌های بسیار زیبا پوشیده شده است که اصالت معماری پارسی را به رخ می‌کشد.
 
 
 
این شاهکار معماری ایران در ضلع شرقی میدان نقش جهان واقع شده است و هنر کاشیکاری آن نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می کند. دور تا دور ساقه گنبد و در بالی هشت طاقنمای زیبائی که گنبد را بر فراز چهار طاقی اصلی نگه می‌دارد، شانزده جفت پنجره مشبک قرار دارد که فضاهای پر و خالی نقوش اسلیمی در هم تنیده آن به دلیل دو پوش بودن، نور مستقیم را شکسته و به آرامی به سطح داخلی گنبد باز می‌تاباند. محراب نفیس مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان، با کاشی‌های معرق زینت شده است.
مسجد شاه اصفهان:
 
مسجد شاه اصفهان
 
 
 
مسجد جامع عباسی یا مسجد امام اصفهان که تا پیش از انقلاب اسلامی، مسجد شاه اصفهان نام داشت، در ضلع جنوبی میدان نقش جهان قرار دارد و دارای گنبدی با ارتفاع حدود۵۰متر و مناره‌هایی در طرفین گنبد با ارتفاع ۴۸ متر و دو مناره ورودی با ارتفاع ۴۲ متر و ۴ ایوان است که خلاقیت بسیاری در یکایک اجزای آن به چشم می‌خورد. ورودی‌های مسجد با زاویه ۴۵ درجه ساخته شده‌اند که موجب شده است زاویه محراب مسجد امام اصفهان را رو به قبله باشد. مسجد امام اصفهان نیز همانند سایر بناهای تاریخی میدان نقش جهان اصفهان، از تزیینات فوق‌العاده‌ای بهره می‌برد.
 
نقش جهان اصفهان
 
من جمله اهم ویژگی‌های مسجد جامع عباسی اصفهان می‌توان به کاشیکاری بسیار زیبا و هنرمندانه، رابطه معماری و بصری مسجد و مناره‌های چهارگانه آن با میدان، نابرابری محور میدان با قبله و تصحیح آن در دهلیزهای ورودی و بازتاب صدا در زیر گنبد مسجد اشاره نمود. مسجد امام اصفهان دارای چهار مناره در قسمت‌های سردر و ایوان جنوبی است. دو مدرسه علوم دینی نیز در گوشه‌های جنوب غربی و جنوب شرقی مسجد به نام‌های سلیمانیه و ناصری وجود دارد. در هر ایوان مسجد ، قدح‌های بزرگ سنگی بنام سنگاب برای آشامیدن آب نمازگزاران وجود دارد.
کاخ عالی قاپو اصفهان:
 
کاخ عالی قاپو اصفهان
 
 
 
کاخ عالی‌قاپو به معنای درب عالی، اولین بنای ساخته شده در ضلع غربی میدان نقش جهان به شمار می‌رود که بر روی پی کاخی متعلق به دوره تیموری ساخته شده است. کاخ عالی قاپو ۳۸ متر ارتفاع و حدود ۷ متر پیش آمدگی در میدان دارد که به منظور  ایجاد میدان دید وسیع‌تر برای پادشاه و درباریان جهت مشاهده مراسم متعدد برگزار شده در میدان در نظر گرفته شده است. کاخ عالی‌قاپو با زیربنای حدود ۱۸۰۰ مترمربع، در ۶ طبقه و در ضلع غربی میدان نقش جهان اصفهان احداث شده‌است. ارتفاع نهایی این کاخ از سطح میدان ۳۴ متر است و در هر طبقه آن، تزئینات هنری خاصی به چشم می‌خورد.
 
میدان اصفهان
 
از خصوصیات بارز کاخ عالی قاپو وجود خاصیت واکنش صوت و صدا در محل ورودی، تالار پذیرایی بسیار زیبا، تالار اصلی موسیقی و ۵۳ اتاق به منظور استفاده جهت اتاق نشیمن، اتاق جلسه، دولت‌خانه و محل استقرار سفرا و میهمانان است. سازه بنا برپایه دیوارهای باربر و تیرها و ستون‌های چوبی استوار است. این بنا در ابتدا به صورت دو طبقه ساخته شد و سپس به چهار طبقه تبدیل گردید. ایوان چوبی ستون‌دار در این مرحله به آن اضافه و در پی آن طبقه پنجم ساخته شد. از ویژگی‌های این بنا آن است که به هر نمای بیرونی آن که نگاه کنیم تعداد طبقات متفاوت خواهد بود.